Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι παθολογικές καταστάσεις που αναπτύσσονται λόγω του ότι το αμυντικό μας σύστημα στρέφεται εναντίον του ίδιου του οργανισμού και βλάπτει τα όργανα του σώματός μας. Έχουν περιγραφεί πάνω από 200 αυτοάνοσα νοσήματα. Ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος, η Ρευματοειδής Αρθρίτιδα, η Αυτοάνοση Θυρεοειδίτιδα, το Σύνδρομο του Sjogren, η Μυασθένεια, η Σκλήρυνση κατά πλάκας και άλλα, είναι μόνον μερικά από αυτά τα νοσήματα.
Οι παράγοντες που οδηγούν το ανοσολογικό σύστημα να αναγνωρίζει δικά του στοιχεία σαν ξένα φαίνεται ότι είναι πολλοί και μη καλά τεκμηριωμένοι μέχρι σήμερα. Μπορούμε όμως να τους κατατάξουμε σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
1. Σε παράγοντες που αφορούν το γενετικό υπόστρωμα του καθένα. Διάφορα αυτοάνοσα νοσήματα εμφανίζονται σε άτομα μιάς οικογένειας..
2. Στο ορμονικό περιβάλλον του οργανισμού. Τα περισσότερα αυτοάνοασα νοσήματα εκδηλώνονται σε γυναίκες, ορισμένα κατά την αναπαραγωγική ηλικία και άλλα στην εμμηνόπαυση.
3. Σε περιβαλλοντικούς παράγοντες είτε αυτοί είναι λοιμώδεις δηλαδή μικροβιακές ή ιογενείς λοιμώξεις, είτε είναι το στρες. Όλοι αυτοί οι παράγοντες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και οδηγούν στην εμφάνιση των αυτοάνοσων νοσημάτων.
Το στρες μπορεί να είναι χρόνιο λόγω ψυχολογικής ή οικονομικής ανασφάλειας, διακρίσεων, κακής γειτονίας, ή να προκληθεί από μείζονα γεγονότα στη ζωή όπως θάνατο προσφιλούς ατόμου, χωρισμό, κακοποίηση, ή από καθημερινά γεγονότα όπως η ασθένεια, η εργασιακή πίεση, οι καυγάδες. Σε ορισμένα όμως άτομα υπάρχει η αντίληψη ότι βρίσκονται συνεχώς υπό πίεση. Το πώς αντιδρά ένα άτομο, ψυχολογικά και οργανικά, στους διάφορους τύπους της ψυχολογικής καταπόνησης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το γενετικό υπόστρωμα, η ωρίμανση της προσωπικότητας, η έκθεση σε προηγούμενες εμπειρίες, νοσηρές καταστάσεις του οργανισμού κ.ά.
Η επίδραση του στρες στην νοσηρότητα του πληθυσμού δεν αμφισβητείται. Έχει τεκμηριωμένα ενοχοποιηθεί, στην εμφάνιση υπέρτασης, θρομβώσεων, καρδιαγγειακών παθήσεων, νευροψυχιατρικών διαταραχών όπως άγχος, κατάθλιψη, έκπτωση της γνωσιακής λειτουργίας, ακόμη και νεοπλασιών. Τα ποσοστά αυτών των νοσηρών καταστάσεων αυξάνονται δραματικά.
Τόσο από καλά τεκμηριωμένες επιστημονικές μελέτες όσο και από ατομικές παρατηρήσεις φαίνεται ότι πολλά αυτοάνοσα νοσήματα όπως είναι η Ρευματοειδής αρθρίτιδα, το σύνδρομο Sjogren και τα αυτοάνοσα νοσήματα του θυρεοειδούς αδένα αρχίζουν ή επιδεινώνονται μετά από στρες. Σε ποσοστό μεγαλύτερο του 80% ασθενών με Ρευματοειδή αρθρίτιδα, έχει παρατηρηθεί ότι, έχουν προηγηθεί της εμφάνισης των εκδηλώσεων της νόσου γεγονότα μεγάλης ή μικρότερης ψυχικής έντασης. Επίσης σε ένα ποσοστό γύρω στα 60% των ασθενών με Ρευματοειδή αρθρίτιδα ενώ βρίσκονται υπό φαρμακευτική αγωγή σε ύφεση, γεγονότα της καθημερινής ζωής που προκαλούν μικρή ψυχική ένταση ή αρνητική διάθεση, όπως π.χ. πίεση στις εργασιακές σχέσεις, βίωση της προσπάθειας των εξετάσεων των παιδιών, κλπ μπορεί να προκαλέσουν έξαρση των εκδηλώσεων της νόσου.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η οφθαλμοφανής επίδραση του στρες στην παθογένεση των αυτοάνοσων νοσημάτων;
Θα επιχειρήσω να εξηγήσω τα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε από μια αυτοάνοση νόσο που λέγεται σύνδρομο Sjogren. Το σύνδρομο αυτό χαρακτηρίζεται κατά κανόνα από ξηρά μάτια και ξηρό στόμα, γιατί το ανοσολογικό σύστημα στρέφεται εναντίον των κυττάρων που παράγουν δάκρυα και σάλιο και τα καταστρέφει. Για να εναντιωθεί το ανοσολογικό σύστημα απέναντι στα δικά του στοιχεία πρέπει να τα δει σαν ξένα. Πώς όμως τα αναγνωρίσει σαν ξένα; Τα περισσότερα κύτταρα του οργανισμού ζουν ένα χρονικό διάστημα και στη συνέχεια αθόρυβα πεθαίνουν χωρίς να προκαλέσουν αντίδραση στον οργανισμό. Αυτός ο θάνατος των κυττάρων λέγεται προγραμματισμένος κυτταρικός θάνατος και η διαδικασία μέχρι να πεθάνουν λέγεται απόπτωση.
Με τέτοιου είδος θάνατο πεθαίνουν κάθε χρόνο τα φύλλα από τα φυλλοβόλα δένδρα. Με τον ίδιο τρόπο, αλλά πιο θορυβώδη, μπορεί τα κύτταρα να πεθάνουν, όταν βρεθούν κάτω από ειδικές συνθήκες. Τέτοιες συνθήκες είναι η είσοδος στο εσωτερικό του κυττάρου ενός ιού, η έλλειψη θρεπτικών συστατικών, η απαίτηση για πολύ δουλειά πχ παραγωγή πρωτεϊνών και η αδυναμία ελέγχου της ποιότητας του προϊόντος που παράγουν. Όταν αυτά τα κύτταρα αποπίπτουν βγάζουν στην επιφάνειά τους στοιχεία από τον εσωτερικό τους κόσμο και κυρίως πρωτεΐνες που συμμετέχουν στην προσπάθεια επιβίωσης τους. Τέτοιες πρωτεΐνες είναι αυτές τις οποίες αναγνωρίζει το ανοσολογικό μας σύστημα σαν ξένες και φτιάχνει αντισώματα απέναντί τους. Στη συνέχεια η αναγνώριση αυτή κινητοποιεί ειδικά κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος που ενεργοποιούνται και προκαλούν ιστική καταστροφή.
Το στρες αποδεδειγμένα προκαλεί απόπτωση σε κύτταρα του εγκεφάλου αφού πρώτα τα ζορίσει πολύ. Η διέγερση των υποδοχέων του στρες στη καρδιά προκαλεί με τον ίδιο τρόπο απόπτωση στα κύτταρα του μυοκαρδίου και αυτοάνοση μυοκαρδιοπάθεια.
Στους ασθενείς με σύνδρομο Sjogren έχουν μελετηθεί οι ορμόνες που εκκρίνονται με το στρες. Με βάση τα αποτελέσματα των μελετών φαίνεται ότι οι ασθενείς αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση χρόνιου στρες. Τα επιθηλιακά κύτταρα των σιελογόνων αδένων που εκκρίνουν σάλιο έχουν πάρα πολλούς υποδοχείς του στρες όπως ακριβώς και η καρδιά. Επειδή τα κύτταρα αυτά παράγουν συνεχώς πρωτεΐνες που εκκρίνονται στο σάλιο, με την επίδραση του στρες ζορίζονται έντονα και πολλές φορές δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν και πεθαίνουν με τη διαδικασία της απόπτωσης, απελευθερώνοντας προς τα έξω τα δικά τους στοιχεία. Έτσι γίνονται τόσο υποκινητές μιάς αυτοάνοσης απάντησης όσο και στόχος της. Σιγά σιγά το ανοσολογικό σύστημα καταστρέφει τα κύτταρα των σιελογόνων αδένων που ήδη βρίσκονται σε δύσκολη κατάσταση και μειώνεται η παραγωγή σάλιου.
Αυτά τα νέα επιστημονικά δεδομένα που έχουμε για τον τρόπο με τον οποίο το στρες μπορεί να προκαλέσει αυτοάνοση νόσο δίνουν μια διέξοδο στην κατανόηση της παθογένειας της επίδρασης του στρες στην πρόκληση και συντήρηση της αυτοάνοσης διεργασίας. Περαιτέρω κατανόηση της επίδρασης του στρες στην ανάπτυξη των αυτοανόσων νοσημάτων θα οδηγήσουν σε παρεμβάσεις πρόληψης, αλλά και θα κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου για την δραματική αύξηση της νοσηρότητας στις κοινωνίες που ζούμε.
